Δύο εκπληκτικές συνεντεύξεις: H βαθιά ιστορική ενοχή της Τουρκίας απο τις γενοκτονίες.
(...)
ΕΡ:Αποτελεί κρατική πολιτική το να δίνονται σε μουσουλμανικές οικογένειες παιδιά των αρμενίων;
πρόκειται για μια σ υ σ τ η μ α τ ι κ ή πολιτική.
Η αρμενική γενοκτονία δεν βιώθηκε μόνο ως σωματική εξολόθρευση. Η α φ ο μ ο ί ω σ η των π α ι δ ι ώ ν τ ω ν α ρ μ ε ν ί ω ν και ο ε ξ ι σ λ α μ ι σ μ ό ς τους, ήταν μια από τις πιο σημαντικές πλευρές της γενοκτονίας. ...
τα παιδιά αυτά τα εγκαθιστούν σε ε ι δ ι κ έ ς ε σ τ ί ε ς -οικοτροφεία με σ κ ο π ό τ ο ν ε ξ ι σ λ α μ ι σ μ ό τους. Στο σημείο αυτό δίνουν ιδιαίτερη προσοχή σε μια ηλικιακή κατηγορία και αυτό επισημαίνεται στα τηλεγραφήματα που στέλνονται στις διάφορες περιοχές: μεταξύ 4-12 ετών.
Διότι για τα π α ι δ ι ά κ ά τ ω των τ ε σ σ ά ρ ω ν ετών υπάρχει πρόβλημα φροντίδας, αν δεν βρεθεί οικογένεια μουσουλμάνων να τα αναλάβει,
τ α σ κ ο τ ώ ν ο υ ν. Σ κ ο τ ώ ν ο υ ν ε π ί σ η ς ε κ ε ί ν α που είναι ά ν ω των 13 ε τ ώ ν, γ ι α τ ί, λένε, ‘δεν θα ξεχάσουν ότι είναι αρμένιοι’.
Τ α κ ο ρ ί τ σ ι α, από την άλλη πλευρά, τ α πα ν τ ρ ε ύ ο υ ν, μ ε ε ι δ ι κ έ ς α π ο φ ά σ ε ι ς, με το ζ ό ρ ι με μ ο υ σ ο υ λ μ ά ν ο υ ς –και αυτό είναι ένα άρθρο στον ορισμό της Γενοκτονίας του 1948…
(...)
ΕΡ : Ποια ήταν η αντίδραση του κοινού ανθρώπου την ώρα που τόσο μεγάλες περιουσίες άλλαζαν χέρια;
ΑΠ : Το σημαντικό και αυτό που θα ήθελα να υπογραμμίσω είναι το εξής: Η α λ λ α γ ή ε ί χ ε μ ε γ ά λ η κ ο ι ν ω ν ι κ ή υ π ο σ τ ή ρ ι ξ η . Το παράδειγμα του Φόρου Περιουσίας είναι ενδεικτικό. Το κράτος κατάσχει, α λ λ ά, τ α α κ ί ν η τ α, τα έ π ι π λ α και τ α α ν τ ι κ ε ί μ ε ν α β γ α ί ν ο υ ν σ τ ο σ φ υ ρ ί. Στις εφημερίδες της Ισταμπούλ βγαίνουν αγγελίες σε ποιο σπίτι γίνεται πλειστηριασμός. Σύμφωνα με τις εφημερίδες ε κ α τ ο ν τ ά δ ε ς ά ν θ ρ ω π ο ι σ υ ρ ρ έ ο υ ν στα σπίτια αυτά γ ι α λ ε η λ α σ ί α. Μέχρι σήμερα δεν έχω ακούσει κανέναν σταμπουλιώτη να έχει γράψει κάπου ή να έχει πει, «Ντρέπομαι για τη γιαγιά μου και τον παππού μου, γιατί λεηλάτησαν το σπίτι κάποιου που άδικα τον είχαν πιάσει απ’ το μπράτσο και τον είχαν πετάξει απ’ το σπίτι του, τον είχαν στείλει στο Άσκαλε κι ακόμη τον είχαν φέρει πρόσωπο με πρόσωπο με το θάνατο». Πιστεύω ότι η κοινωνία φέρει ως βάρος στο υποσυνείδητό της το ότι έχει οικειοποιηθεί την περιουσία χριστιανών.
(...)
[ http://chicago.agrino.org/turkish_pogrom_against_the_greeks.htm ]
[ https://www.google.gr/search?hl=el&rlz=1T4GGHP_elGR472GR472&q=Turkish+Pogrom+of+Septemper+1955&um=1&ie=UTF-8&tbm=isch&source=og&sa=N&tab=wi&ei=vpf9UZ7VI4jotQbRq4DABQ&biw=1536&bih=684&sei=OJj9UdLlEoTusgaIxYHQAw ]
* * *
* * *
Δύο εκπληκτικές συνεντεύξεις:
H βαθιά ιστορική ενοχή της Τουρκίας απο τις γενοκτονίες.
H βαθιά ιστορική ενοχή της Τουρκίας απο τις γενοκτονίες.
Πρόσφατα τουρκικές εφημερίδες, ιδίως η ‘Ραντικάλ’, η ‘Ταράφ’ αλλά και η εβδομαδιαία αρμενική ‘Αγκός’, ασχολήθηκαν με το γκρέμισμα, στο κάστρο της πόλης Μους (Muş), μιας ολόκληρης γειτονιάς με περίπου 500 παλιά αρμένικα σπίτια, θύματα στο βωμό της περιβόητης ‘αστικής ανάπλασης’ που επιχειρείται σε όλες τις πόλεις της Τουρκίας –οι εφημερίδες της 31ης Ιουλίου γράφουν ότι ‘η κατεδάφιση σταμάτησε προσωρινά, μετά την ανακήρυξη από το Συμβούλιο Μνημείων ενός από τα σπίτια ως διατηρητέου’… Το ζήτημα των τίτλων ιδιοκτησίας παραμένει κουβάρι αξεδιάλυτο και, άλλωστε, τα προ του 1923 αρχεία των υποθηκοφυλακείων είναι μη προσβάσιμα για τους κοινούς θνητούς, καθώς κηρύχτηκαν απόρρητα με απόφαση του τουρκικού Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας του 2004. «(…) Οι ειδήσεις αυτές μας δείχνουν ότι οι εκατοντάδες χιλιάδες των μη μουσουλμάνων που εκδιώχθηκαν, οι περιουσίες τους που λεηλατήθηκαν, δεν είναι μια υπόθεση που αφορά μόνο το 1915…» λέει η δημοσιογράφος Τουμπά Τεκερέκ στην ‘Ταράφ’.
Παραθέτουμε μεταφρασμένα τρία σημαντικά κείμενα για το θέμα των μειονοτικών περιουσιών στην Τουρκία :
1.
Τη συνέντευξη του Αϊχάν Ακτάρ, καθηγητή Πολιτικής Επιστήμης στο Ινστιτούτο Κοινωνικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Μπιλγκί της Κωνσταντινούπολης, στην ‘Ταράφ’ (24/7). Ο Ακτάρ έχει εργαστεί πάνω στις Μειονότητες και μέρος της εργογραφίας του αποτελούν τα βιβλία: «Τουρκικός Εθνικισμός, Μη Μουσουλμάνοι και Οικονομικός Μετασχηματισμός» (Türk Milliyetçiliği, Gayrımüslimler ve Ekonomik Dönüşüm, Εκδόσεις İletişim 2006), «Ο Φόρος Περιουσίας και η Πολιτική ‘Εκτουρκισμού’» (Varlık Vergisi ve ‘Türkleştirme’ Politikaları, Εκδόσεις İletişim 2000) και το «Ημερολόγιο Εξορίας – Ερζερούμ 1943 – Γιώργος Χατζηδημητριάδης| (Εστία 2010), τουρκική έκδοση «Yorgo Hacıdimitriadis’in Aşkale Erzurum Günlüğü» (İletişim 2011)
2.
Την συνέντευξη του Τανέρ Ακτσάμ, καθηγητή Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Clark της Μασαχουσέτης, στην ‘Ταράφ’ (σε δύο μέρη, 22 και 23/7). Ο Ακτσάμ έχει ασχοληθεί ιδιαίτερα με την Αρμενική Γενοκτονία. Πρόσφατα κυκλοφόρησε το βιβλίο του (μαζί με τον Ουμίτ Κουρτ) με τίτλο «Το Πνεύμα των Νόμων – Ιχνηλατώντας τη Γενοκτονία στους Νόμους Περί Εγκαταλελειμμένων Περιουσιών» (Kanunların Ruhu – Emval-i Metruke Kanunlarında Soykırımın İzini Sürmek). Στα ελληνικά κυκλοφορεί το βιβλίο του «Μια Επαίσχυντη Πράξη» (Παπαζήσης, 2007).
3.
Την υπόθεση «Αρχιμήδης», που αποκάλυψε τον Μάιο 2013 ο δημοσιογράφος Μεχμέτ Μπαράνσου και τα αποκόμματά της έμειναν στο φάκελο μας ‘επισκιασμένα’ από τα γεγονότα στο Γκεζί –‘Ταράφ’, φ. 20, 21, 23 και 24/5. Καμιά άλλη εφημερίδα δεν ασχολήθηκε με το θέμα και αυτό είναι ίσως ‘φυσικό’ καθώς πρόκειται για μια συγκλονιστική ιστορία που αφορά «την ανάμειξη του μεγαλοεπιχειρηματία (και ιδιοκτήτη των εφημερίδων ‘Μιλλιέτ’ και ‘Βατάν’) Ερντογάν Ντεμίρορεν στον φόνο και τον εν συνεχεία σφετερισμό της περιουσίας του έλληνα της Κωνσταντινούπολης Γιώργη Παπαδόπουλου»
Συνέντευξη Αϊχάν Ακτάρ στην Τουμπά Τεκερέκ
(‘Ταράφ’, 24/7)
«Πολλή "εκκαθάριση" σε σύντομο χρόνο»
«ΕΡ : Ποιο ήταν το ποσοστό των μη μουσουλμάνων στον πληθυσμό πριν και μετά την ίδρυση της (Τουρκικής) Δημοκρατίας;
ΑΠ : Σύμφωνα με την οθωμανική απογραφή του 1906 το 20% του πληθυσμού των νομών που βρίσκονταν εντός των σημερινών συνόρων της Τουρκίας αποτελείτο από μη μουσουλμάνους. Στην απογραφή που έγινε είκοσι χρόνια αργότερα το ποσοστό αυτό μειώθηκε σε 2,5%. Πάει να πει ότι ενώ το ένα στα πέντε άτομα ήταν μη μουσουλμάνοι, το 1927 μη μουσουλμάνοι ήταν ο ένας στους σαράντα. Πρόκειται για τρομερή ‘εκκαθάριση’, αλλά, η εξάλειψη του μη μουσουλμανικού στοιχείου δεν σταμάτησε το 1927, συνεχίστηκε.
ΕΡ : Ποια ήταν εν γένει η αντιμετώπιση των μη μουσουλμάνων από την Δημοκρατία;
ΑΠ : Οι μη μουσουλμάνοι έγιναν στοιχείο ανεπιθύμητο με το Σύνταγμα του 1924. «Πολύ καλά θα ήταν να εξαφανίζονταν, αλλά, δυστυχώς, υπάρχουν» -αυτή ήταν η αντιμετώπιση. Υπάρχει, επίσης, κι ένα άλλο σημείο. Ο ιστορικός Έρικ Ζούρχερ, μιλάει για μια συνέχεια μεταξύ της οθωμανικής περιόδου και της Δημοκρατίας και μελετά το διάστημα μεταξύ 1908-1950 ως μια ενιαία περίοδο.
ΕΡ : Τι σημαίνει αυτό;
ΑΠ : Σημαίνει συνέχεια στη στελέχωση του κράτους. Η ανώτερη διοίκηση του Κομιτάτου Ένωση και Πρόοδος (İttihat Terakki, στο εξής: Ένωση και Πρόοδος) που πραγματοποίησε τον εκτοπισμό των Αρμενίων, διέφυγε στο εξωτερικό μετά το 1918, αλλά τα κατώτερα στελέχη παρέμειναν στην Τουρκία. Ο Φερίτ Χαμάλ, μέλος της υπ’ αριθμόν ένα επιτροπής [εξακρίβωσης περιουσιών για την επιβολή] του Φόρου Περιουσίας ήταν, επίσης, υπεύθυνος γραμματέας της Ένωσης και Προόδου στο Ικόνιο, δηλαδή, ο άνθρωπος που πραγματοποίησε τον εκτοπισμό των Αρμενίων στο Ικόνιο. Δεν πρόκειται για σύμπτωση. Στην αντιμετώπιση των μη μουσουλμάνων από τη Δημοκρατία, κυριαρχεί η προσέγγιση –αυτή του ‘ανεπιθύμητου στοιχείου’– της Ένωσης και Προόδου. Εξάλλου, ο Σουκρού Σαράτσογλου [πρωθυπουργός μεταξύ 1942-1946] που θέσπισε τον Φόρο Περιουσίας, στην ομιλία που έκανε σε κεκλεισμένων των θυρών συνεδρίαση της Εθνοσυνέλευσης λέει: «Κερδίσαμε στρατιωτική νίκη με τη Γενική Επίθεση [Μάχη κατά Παράταξη στη Μικρά Ασία], κερδίσαμε νίκη διπλωματική στη Λωζάννη, αλλά δεν μπορέσαμε να καταγάγουμε νίκη οικονομική. Επομένως, αποτελεί για μας στόχο η εκκαθάριση των μη μουσουλμάνων από την αγορά της χώρας μας».
ΕΡ : Επιτυγχάνουν αυτό το στόχο;
ΑΠ : Προσωπικά, λέω πάντα το εξής: Αν ένα μέλος της Ένωσης και Προόδου έμπαινε το 1916 σε μια κατάσταση μακράς ύπνωσης και ξυπνούσε πενήντα χρόνια μετά, το 1966, θα έβλεπε όλα του τα όνειρα να έχουν γίνει πραγματικότητα.
ΕΡ : Ποιος ήταν ο οικονομικός ρόλος των μη μουσουλμάνων στα πρώτα χρόνια της Δημοκρατίας;
ΑΠ : Οι μη μουσουλμάνοι συμμετείχαν ως επί το πλείστον στις όλο και διευρυνόμενες οικονομικές δραστηριότητες των πόλεων με λιμάνια. Ήταν μορφωμένοι, επαγγελματίες της μεσαίας τάξης. Ήταν, για παράδειγμα, λογιστές στην εταιρία υδάτων ‘Τέρκος’ (που ύδρευσε την Ισταμπούλ στα 1910), καταστηματάρχες, γραμματείς ή μεταφραστές. Μες από αυτούς αναδύθηκαν οι πρώτες μεσαίες τάξεις.
ΕΡ : Πότε αρχίζουν να εγκαταλείπουν τη χώρα οι Ρωμιοί;
ΑΠ : Μετά τις 9 Σεπτεμβρίου 1922 φεύγουν από την Ισταμπούλ 100-150 χιλιάδες Ρωμιοί. Είχαν στηρίξει την απόβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη και όταν η Σμύρνη έπεσε σκέφτηκαν ότι ‘δεν είναι σωστό να παραμείνουμε εδώ’. Ενώ, η Ανατολία αδειάζει με την ανταλλαγή το 1923-24. Άλλωστε, είναι επίσης αποτελεσματική και η πολιτική διακρίσεων που εφαρμόζεται από τα μέσα της δεκαετίας του 1920…
ΕΡ : Τι είδους πολιτική διακρίσεων;
ΑΠ : Για παράδειγμα, στα 1924-25 το Υπουργείο Εμπορίου ασκεί πιέσεις στις ξένες εταιρίες της Ισταμπούλ που απασχολούν μη μουσουλμάνους, λέγοντας λόγου χάρη ότι ‘το 75% των εργαζομένων πρέπει να γνωρίζει την τουρκική γλώσσα’… και το 1932 βγάζουν νόμο που ορίζει ότι κάποια επαγγέλματα μπορούν να ασκούνται μόνο από υπηκόους της Τουρκικής Δημοκρατίας. Το περιεχόμενο του νόμου μοιάζει με αστείο, καθώς απαριθμούνται τα [απαγορευμένα στους μη μουσουλμάνους] επαγγέλματα, ‘πωλητής υποδημάτων, οργανοπαίκτης, φωτογράφος, κουρέας, μεσίτης’ κλπ…
ΕΡ : Πώς επηρεάζει ο Φόρος Περιουσίας τον μη μουσουλμανικό πληθυσμό;
ΑΠ : Η επίδρασή του φαίνεται πιο καθαρά στα 1944-45. Για παράδειγμα, το 1945 ο εβραϊκός πληθυσμός είναι 77.000, το 1955 έχει μειωθεί σε 46.000. Ένα μέρος μεταναστεύει στη δυτική Ευρώπη κι ένα άλλο στο νεοϊδρυθέν Ισραήλ. Μέσα στα δέκα αυτά χρόνια ο αριθμός των χριστιανών ορθοδόξων από τις 104.000 μειώνεται στις 86.000. Επέρχεται μια περιστολή. Επίδραση έχουν και τα Σεπτεμβριανά [τα Γεγονότα της 6/7 Σεπτεμβρίου 1955], αλλά το διάταγμα του 1964 [απέλαση των ελλήνων υπηκόων] είναι ιδίως για τους Ρωμιούς καταστροφικό. Το διάταγμα του 1964 αφορά την ακύρωση των αδειών παραμονής που είχαν δοθεί με το Σύμφωνο του 1930.
ΕΡ : Τότε είναι το μεγαλύτερο κύμα φυγής;
ΑΠ : Το 1964 είναι κατά μία έννοια το τελευταίο χτύπημα. Υπάρχει, ασφαλώς, και η περιβόητη απόφαση του Αρείου Πάγου (Yargıtay) του 1974 –απόφαση που θεωρεί τους μη μουσουλμάνους εντόπιους ξένους. Καθώς και η ένταση που δημιουργεί η κρίση της Κύπρου. Με όλα αυτά, η ρωμέϊκη κοινότητα της Ισταμπούλ μετατρέπεται σε μια ομάδα που αποτελείται καθ’ ολοκληρία από ηλικιωμένους. Σήμερα ο αριθμός τους φθάνει τους 1.700. Σκεφτείτε μια μείωση από τις 120.000 στους 1.700. Η Δημοκρατία μας επέτυχε μεγάλα πράγματα σε μικρό διάστημα.
ΕΡ : Ποια είναι η αιτιολογία για τη θέσπιση του Φόρου Περιουσίας;
ΑΠ : Λένε «Αποκτήθηκαν υπερβολικά κέρδη λόγω του πολέμου. Θα επιβάλουμε έκτακτο φόρο για τη φορολόγηση των κερδών αυτών». Η Τουρκία δεν μπήκε στον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά έκανε μεγάλη επιστράτευση. Η διατήρηση και συντήρηση στρατού είναι το πιο ακριβό χόμπι στον κόσμο. Εν τω μεταξύ, επειδή γύρω από την Τουρκία μαινόταν πόλεμος, η μεταφορά αγαθών με πλοία ήταν σχεδόν αδύνατη, ως εκ τούτου δημιουργείται στις μεγάλες πόλεις ανεπάρκεια αγαθών. Πόλεμος σημαίνει βεβαίως έκρηξη της κερδοσκοπίας. Αυτό κάνουν –κερδοσκοπούν- όλοι οι έμποροι, αλλά την πληρώνουν οι μη μουσουλμάνοι.
ΕΡ : Ποιο είναι το ποσοστό των μη μουσουλμάνων μεταξύ των φορολογηθέντων;
ΑΠ : Το 68% του φόρου βεβαιώνεται στην Ισταμπούλ και υπόχρεοι φόρου στην Ισταμπούλ κατά 87% είναι μη μουσουλμάνοι.
ΕΡ : Πώς εξακριβώνονται αυτοί ‘που έχουν αποκομίσει μεγάλα κέρδη’;
ΑΠ : Με τρόπο εξολοκλήρου κουτσομπολίστικο. Για παράδειγμα ο νέος και ωραίος αρμένιος έμπορος ξυλείας Παρσέκ Γκεβρεκιάν είναι εραστής της Τζαχιντέ Σονκού [1919-1981, ηθοποιός του θεάτρου και του κινηματογράφου]. Του επιβάλλεται φόρος 150.000 λιρών, σε μια εποχή που ένα φορτηγό ξυλεία κάνει 25 λίρες. «Δεν θα μπορούσα να πληρώσω αυτό το ποσό ακόμη και αν πουλούσα όλη μου την περιουσία» λέει, «όμως, όπως μου είπε ένας φίλος μου στην επιτροπή εκτίμησης, το ποσό που είχε αρχικά υπολογιστεί ήταν το διπλάσιο και μειώθηκε με προσπάθειες φίλων μου» και συνεχίζει, «Είχα φίλους όσο και εχθρούς. Ζούσα μαζί με την Σονκού. Ξέρω ότι κάποιοι που ζήλευαν τη σχέση μας, βρήκαν ευκαιρία με το φόρο περιουσίας να με ξετινάξουν». Υπάρχει εδώ ένας τρόπος α λα-τούρκα. Μια συμπεριφορά ματσό, ‘το δικό μας το κορίτσι’…
ΕΡ : Οι άνθρωποι αυτοί αναγκάστηκαν να ξεπουλήσουν, έτσι δεν είναι;
ΑΠ: Φυσικά… Μπορεί κανείς να δει τις αγγελίες στις εφημερίδες της Ισταμπούλ του Ιανουαρίου, Φεβρουαρίου, Μαρτίου 1943. Πολυκατοικίες, διαμερίσματα, χάνια, τυροκομεία, φούρνοι προς πώληση… Όλα αυτά ξεπουλήθηκαν σε σύντομο χρόνο. Ένα ενδιαφέρον στοιχείο για τη διάρκεια που ισχύει ο φόρος περιουσίας είναι και το εξής: το 30% των πωληθέντων ακινήτων αγοράζεται από το κράτος. Δηλαδή, οι δημόσιες επιχειρήσεις, όπως η Σεκέρμπανκ, η Σούμερμπανκ και άλλες, πήραν τα καλά, την ‘αφρόκρεμα’ των περιουσιών.
ΕΡ : Έχετε ένα παράδειγμα γι’ αυτό;
ΑΠ : Το κτήριο της Σούμερμπανκ στο Πέρα ανήκε σε έναν επιχειρηματία ονόματι Βαχράμ Γκεσαριάν. Ο άνθρωπος αυτός ήταν ιδιοκτήτης της αντιπροσωπείας ψυγείων AEG και της δισκογραφικής εταιρίας Sahibinin Sesi [His Master’s Voice]. Του επιβλήθηκε φόρος περίπου ενός εκατομμυρίου λιρών. Το κτήριο που μόλις είχε χτίσει στο Πέρα το πούλησε στην Σούμερμπανκ. Η εφημερίδα ‘Τζουμχουριέτ’ δημοσίευσε το γεγονός αυτό ως ‘είδηση άλωσης’ με τον τίτλο «Έτσι, εκτουρκίστηκε άλλο ένα κτήριο».
ΕΡ: Πόσοι έφυγαν και πόσοι ήρθαν με την Ανταλλαγή Πληθυσμών του 1923;
ΑΠ : Έφυγαν 1.200.000 ρωμιοί, εκ των οποίων περίπου 300.000 από μέρη όπου δεν είχε πατήσει ο ελληνικός στρατός, όπως η Καππαδοκία, η Τραπεζούντα, η Σαμψούντα. Έναντι αυτών ήρθαν περί τους 400.000 μουσουλμάνοι.
ΕΡ : Πώς άλλαξαν χέρια οι περιουσίες στην πορεία αυτή;
ΑΠ : Κατά τα συμφωνηθέντα στη Συνθήκη της Λωζάννης, οι άνθρωποι έγραφαν την περιουσία τους σε ένα κατάστιχο, «αφήνω αυτή την περιουσία, θέλω την αντίστοιχη στη χώρα που πηγαίνω». Στην Ελλάδα τους δίνεται, εν γένει, γη με τον αναδασμό που γίνεται. Υπάρχει όμως κοινωνιολογική διαφορά ανάμεσα σε αυτούς που φεύγουν κι εκείνους που έρχονται. Ο ρωμέϊκος πληθυσμός είναι κατά το πλείστον αστικός –τεχνίτες, ειδικευμένοι εργάτες, επιχειρηματίες, έμποροι. Η δε πλειοψηφία αυτών που έρχονται είναι χωριάτες και αγρότες. Επομένως η διανομή περιουσιών είναι άνιση. Εκείνος που αφήνει τα χωράφια του στη Μακεδονία, δεν βρίσκει πολλά πράγματα εδώ στην πόλη.
ΕΡ : Λεηλατούνται οι περιουσίες των ρωμιών που φεύγουν;
ΑΠ : Αυτοί που έρχονται από την Ελλάδα με την ανταλλαγή, έρχονται στα τέλη του 1923 και το 1924. Οι ρωμιοί φεύγουν μεταξύ Σεπτεμβρίου-Νοεμβρίου 1922. Μεσολαβεί δηλαδή ένα διάστημα 14 μηνών. Στο ενδιάμεσο αυτό διάστημα οι προεστοί κλέβουν τα τζάμια, τα παράθυρα, τα κεραμίδια απ’ τα σπίτια των ρωμιών. Οι ανταλλαγέντες που έρχονται από την Ελλάδα το μόνο που βρίσκουν σε πολλά μέρη δεν είναι παρά τέσσερις τοίχοι. Την εποχή εκείνη στην αγορά της Σαμψούντας πουλιούνταν τα κεραμίδια των σπιτιών των ρωμιών. Τα στοιχεία αυτά υπάρχουν στα πρακτικά συζητήσεων της Εθνοσυνέλευσης.
ΕΡ : Πώς επηρεάζει τη δομή της τουρκικής μπουρζουαζίας η μεταβίβαση των περιουσιών των μη μουσουλμάνων;
ΑΠ : Στην Τουρκία, η αστική τάξη δημιουργήθηκε με την καταπάτηση των περιουσιών των μη μουσουλμάνων, τις δυνατότητες που της παρείχε το κράτος, [και] από την εκποίηση αγαθών λόγω του Φόρου Περιουσίας. Επομένως, ο βιομήχανος της Τουρκίας δεν ασχολήθηκε με την παραγωγή αγαθών σε φθηνές τιμές. Προτίμησε να ‘αναπτυχθεί’ στηρίζοντας το κράτος, που κατά μία έννοια του άνοιγε το δρόμο προς την ανάπτυξη. Αποτελεί και αυτό έναν τρόπο ανάπτυξης. Για το λόγο αυτό, σε εμάς είναι πολύ πρόσφατος ο ανταγωνιστικός καπιταλισμός.
ΕΡ : Ποια είναι η ψυχολογική κατάσταση που δημιουργείται στους μη μουσουλμάνους από την πολιτική διακρίσεων;
ΑΠ : Μια από τις πιο ωραίες ιστορίες στο θέμα αυτό είναι αυτή του πατέρα της καθηγήτριας μου Ντενίζ Καντιότι. Η οικογένεια μένει στο Σισλί. Ο πατέρας είναι έμπορος. Πιστεύει στο Λαϊκό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα (CHP). Πιστεύει ότι είναι ένας ισότιμος πολίτης της Τουρκικής Δημοκρατίας. Και, επειδή τα τουρκικά του δεν είναι πολύ καλά, παίρνει μαθήματα τουρκικών από ένα τούρκο δάσκαλο. Στο μάθημα διαβάζουν Ομέρ Σεϊφετίν [1884-1920, διηγηματογράφος, συνιδρυτής του ρεύματος του ‘τουρκισμού’ στην τουρκική λογοτεχνία]. Μετά από το Φόρο Περιουσίας όμως, αποφασίζει να εγκαταλείψει τα μαθήματα τουρκικής. Φτάνει στο σημείο να πει, ‘εφόσον η κοινωνία αυτή δεν θέλει να με εντάξει μεταξύ των ίσων πολιτών της, εφόσον δέχομαι διακρίσεις, δεν πειράζει ας μη μιλώ και τόσο καλά τη γλώσσα της’.
ΕΡ : Ποια μπορεί να είναι η αποζημίωση που θα μπορούσε να δοθεί στους μη μουσουλμάνους έναντι αυτών των αδικιών;
ΑΠ : Προσωπικά, δεν πιστεύω ότι οποιαδήποτε αποζημίωση μπορεί να αντισταθμίσει την πικρία ενός ανθρώπου που το 1964 -εποχή που εγώ ζούσα την νεανική μου ηλικία- ανοίγοντας τον κίτρινο φάκελο που έρχεται από το κράτος βλέπει να του λένε ‘θα εγκαταλείψεις τη χώρα μέσα σε 5 ή δέκα μέρες’. Η συντριβή που νιώθει κάποιος που ζει ζωή χαρισάμενη και αναγκάζεται να φύγει, να πάει να ζήσει στην Αθήνα, που τη βλέπει σαν χωριό, δεν έχει χρηματικό αντίκρισμα.
ΕΡ : Μπορεί όμως να γίνει κάτι ως αποκατάσταση, έτσι δεν είναι;
ΑΠ : Ένας πολύ πολιτισμένος τρόπος είναι να πει κανείς «έγιναν πολλές αδικίες, ζητούμε συγνώμη». Μου φαίνεται όμως πως μια απλή συγνώμη δεν είναι καθόλου αρκετή. Το να πεις «ιδού, πάρτε 50 χιλιάδες ο καθένας…», είναι εξίσου ανεπαρκές. Χρειάζεται σκέψη για να βρεθεί ένας τρόπος. Ο πρώην πρέσβης της Τουρκίας στην Ισπανία, Βολκάν Βουράλ [συνταξιοδοτήθηκε το 2006. Σήμερα, είναι σύμβουλος του Προέδρου του ΔΣ του Ομίλου Αϊντίν Ντογάν], πριν από ένα-δύο χρόνια είχε πει το εξής: «Η Τουρκία θα μπορούσε να δώσει διαβατήριο, χωρίς τον όρο εκπλήρωσης της στρατιωτικής θητείας, σε αυτούς που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο αναγκάστηκαν κάποια στιγμή να φύγουν από τη χώρα. Εάν οι άνθρωποι αυτοί θέλουν να γυρίσουν και να επιχειρήσουν στην Τουρκία, μπορεί επίσης να τους δοθεί η πίστωση υποστήριξης που δίνεται σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις». Κατά τη γνώμη μου αυτή είναι μια ενδεδειγμένη και σημαντική πρόταση. Μπορεί να βρεθεί κάποιος που θα θελήσει να ανοίξει ξενοδοχείο στη Μερζιφούντα, τη γενέτειρα του παππού του.
ΕΡ : Πόσο κατά τη γνώμη σας άλλαξε η αντιμετώπιση των μη μουσουλμάνων επί κυβερνήσεων ΑΚΡ;
ΑΠ : Από τη θέση «τι καλά θα ήταν να μην υπήρχαν» των αρχών της Δημοκρατίας, αναβιβάστηκαν στη θέση των ‘ζιμμήδων’ [zımmi = μη μουσουλμάνος υπήκοος ισλαμικού κράτους] της οθωμανικής περιόδου. Τροποποιήθηκε ο Βακουφικός Νόμος, εξασφαλίστηκε κάποια φιλελευθεροποίηση στη διαχείριση των βακουφίων [των ευαγών ιδρυμάτων των ενοριών]. Το Ορφανοτροφείο της Πριγκήπου μεταβιβάστηκε στο Πατριαρχείο μετά από απόφαση του ΕΔΑΔ. Για τους λόγους αυτούς, από τη σκοπιά των μη μουσουλμάνων η διακυβέρνηση ΑΚΡ θεωρείται ως μια δεύτερη άνοιξη. Έγιναν όμως πλήρως ισότιμοι πολίτες; Ήταν πολίτες τύποις –στα χαρτιά– τώρα αναβιβάστηκαν στη θέση των ‘ζιμμή’. Όλοι μας, συλλήβδην, περιμένουμε ένα νέο σύνταγμα για να γίνουμε πολίτες. Έτσι έχει η κατάσταση για όλους μας, κούρδους, μη μουσουλμάνους και τούρκους…»
Συνέντευξη Τανέρ Ακτσάμ [1] στην Τουμπά Τεκερέκ
(‘Ταράφ’, 22 & 23/7)
«Το ντόπιο κεφάλαιο δημιουργήθηκε με τις χριστιανικές περιουσίες»
ΕΡ : Τι σκεφτήκατε όταν είδατε στην ‘Ταράφ’ την είδηση για τον Ερντογάν Ντεμίρορεν [2]; Ξαφνιαστήκατε;
ΑΠ : Όχι, πολύ. Σκέφτηκα, ‘το σκάνδαλο αυτό είναι η άμεσα συνδεδεμένο με ένα έγκλημα μορφή μιας πρακτικής που εφαρμόζεται στην Τουρκία από την εποχή του Κομιτάτου Ένωση και Πρόοδος. Στη χώρα αυτή, όμως, η λεηλασία περιουσιών των χριστιανών δεν είναι κάτι το αφύσικο. Άλλωστε, το ίδιο το σύστημα στηρίζεται στην επίσημη και/ή ανεπίσημη καταστροφή των περιουσιών των χριστιανών’. Η είδηση καθρέφτιζε τη συνέχεια μιας νοοτροπίας. Συγχρόνως, είπα από μέσα μου ‘η Ταράφ έκανε πάλι το θαύμα της’ και χαμογέλασα που κανένα άλλο μέσο μαζικής ενημέρωσης ούτε κατά διάνοια δεν αναφέρθηκε στην είδηση.
ΕΡ : Είχε γίνει κάποια ρύθμιση σχετικά με τις περιουσίες των Αρμενίων, το 1915, όταν εκτοπίζονταν;
ΑΠ : Είχε γίνει. Οι πρώτοι συστηματικοί εκτοπισμοί είχαν αρχίσει τον Μάιο. Το πώς θα κατάσχονταν οι περιουσίες των εκτοπισθέντων αρμενίων, ρυθμίστηκε με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου στις 30-31 Μαίου. Λεπτομερής σχετική εγκύκλιος καταρτίστηκε στις 10 Ιουνίου. Και, εντέλει, στις 26 Σεπτεμβρίου 1915 εκδόθηκε ο μεταβατικός νόμος της 13ης Σεπτεμβρίου 1331. Ο νόμος αυτός και το διάταγμα το σχετικό με την εφαρμογή του αποτέλεσε το νομικό υπόβαθρο της λεηλασίας.
ΕΡ : Πώς λειτούργησε νομικά αυτό το σύστημα λεηλασίας;
ΑΠ : Καταρχάς δημιουργήθηκαν σε κάθε περιοχή επιτροπές εγκαταλελειμμένων περιουσιών (enval-i metruke). Εδώ, στόχος ήταν να καταχωρηθεί στο όνομα του ό,τι ακίνητη και κινητή περιουσία είχε ένας αρμένιος. Δεκαπέντε μέρες –μερικές φορές και ένα μήνα- πριν εκτοπιστεί, ακυρώνονταν όλες οι εμπορικές πράξεις που είχε κάνει.
ΕΡ : Τι είδους εμπορικές πράξεις;
ΑΠ : Αν είχε λόγου χάρη πουλήσει το σπίτι του στο γείτονά του. Η πώληση αυτή ακυρώνεται με την αιτιολογία ότι ‘γνώριζε ότι θα εκτοπιστεί, το έπραξε εικονικά για να εξασφαλίσει την περιουσία του’. Ύστερα, οι εγγραφές σχετικά με την περιουσία στέλνονταν στη Νομαρχία και από εκεί στο δικαστήριο. Στο δικαστήριο προσέφευγαν αυτοί που ισχυρίζονταν ότι είχαν λαμβάνειν από τους αρμενίους. Οι αποφάσεις του δικαστηρίου στις υποθέσεις αυτές ήταν τελεσίδικες, δεν μπορούσαν να εφεσιβληθούν. Σύμφωνα με τα όσα όριζε ο νόμος, το ποσό που απομένει μετά τη διαδικασία δούνε-λαβείν θα πρέπει να σταλεί-παραδοθεί στους αρμενίους εκεί όπου βρίσκονταν.
ΕΡ : Παραδίδεται;
ΑΠ : Όχι. Κατά τη γνώμη μου, αυτό είναι το πιο σημαντικό τους [του τουρκικού κράτους] πρόβλημα, το πρόβλημα στο οποίο δεν μπορούν να βρουν λύση. Είναι μια πολύ μεγάλη αντίφαση αυτή που υπάρχει στο τουρκικό σύστημα δικαίου. Σύμφωνα με τους υφιστάμενους νόμους, στους αρμενίους πρέπει να δοθεί το αντίτιμο της περιουσίας, αλλά το αντίτιμο δεν δίνεται και η περιουσία ιδιοποιείται. Τον Φεβρουάριο 1918, όταν πια όλα έχουν τελειώσει, η κυβέρνηση συστήνει μια επιτροπή για το θέμα και η επιτροπή αυτή ετοιμάζει μια έκθεση. Η έκθεση αναφέρει ότι ‘παρότι έχουμε πει σε αυτούς τους ανθρώπους ότι βάσει του νόμου θα τους δώσουμε το αντίτιμο των περιουσιών τους, δεν το έχουμε πράξει. Αυτό δημιουργεί μια κατάσταση παρανομίας’. Η φράση ‘τα δικαιώματα των αρμενίων επί των περιουσιών τους έχουν ολοσχερώς παραγραφεί’ δεν έχει χρησιμοποιηθεί ποτέ, ούτε επί εποχής Ένωσης και Προόδου ούτε επί Δημοκρατίας. Πουθενά δεν λέγεται ούτε είναι γραμμένο ότι τα δικαιώματα των αρμενίων έχουν παραγραφεί.
ΕΡ : Την περίοδο αυτή αφαιρείται η ιθαγένεια των αρμενίων;
ΑΠ : Όχι. Αυτή είναι η ειδοποιός διαφορά μεταξύ της αρπαγής της περιουσίας των χριστιανών στην Τουρκία και της αρπαγής της περιουσίας των εβραίων στη Γερμανία: των εβραίων στη Γερμανία αφαιρέθηκε η ιθαγένεια και η περιουσία πέρασε αυτόματα στο κράτος. Ενώ σ’ εμάς, επειδή δεν αφαιρέθηκε η ιθαγένεια των αρμενίων, ειπώθηκε ότι ‘το κράτος θα διαχειριστεί την περιουσία επ’ ονόματι των ιδιοκτητών τους’.
ΕΡ : Έχει το κράτος μια στρατηγική όσον αφορά τη χρήση των περιουσιών που έχουν απομείνει από τους αρμενίους;
ΑΠ : Έχει μια άκρως συστηματική πολιτική. Οι περιουσίες χρησιμοποιήθηκαν για πέντε σκοπούς. Πρώτος σκοπός, η εγκατάσταση μουσουλμάνων προσφύγων από το εξωτερικό. Οι πρόσφυγες (muhacir = εμιγκρές) αυτοί, εγκαθίστανται στα σπίτια των αρμενίων δωρεάν, χωρίς να καταβάλουν αντίκρισμα. Δεύτερος, η δ η -μ ο υ ρ γ ί α ι σ λ α μ ι κ ή ς α σ τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς. Προς το σκοπό αυτό, οι εταιρίες που κατάσχονται από τους αρμενίους, μεταβιβάζονται με μικρό αντίτιμο σε επιχειρήσεις μουσουλμάνων. Κατά τρίτο, με τα εισοδήματα που αποκομίζονται από τις αρμενικές περιουσίες, χρηματοδοτείται ο πόλεμος –αγροτικά προϊόντα όπως σιτάρι και σταφύλια ή τα έσοδα από την πώλησή τους και σημαντικά οικήματα, εκχωρούνται στο στρατό. Εκτός αυτού, από τα εισοδήματα που αποκομίζονται από τις περιουσίες των αρμενίων αντιμετωπίζονται επίσης τα έξοδα του κράτους που έχουν να κάνουν με τις μεταγωγές των αρμενίων. Τέλος, κάποια από τα μεγάλα κτήρια χρησιμοποιούνται για κρατικές ανάγκες, ως νοσοκομεία, σχολεία κλπ.
ΕΡ : Καταφέρνει το κράτος να πραγματοποιήσει αυτούς τους σκοπούς, ή μήπως κατά τόπους χάνεται ο έλεγχος με αποτέλεσμα να έχουμε λεηλασία;
ΑΠ : Συμβαίνουν και τα δύο. Λόγου χάρη, οι περιουσίες δεν καταγράφονται ποτέ με την δέουσα σοβαρότητα [ακρίβεια] από τις Επιτροπές Εγκαταλελειμμένων Περιουσιών. Κατόπιν αυτού, διαμηνύονται στα μέλη τους προειδοποιήσεις του είδους ‘μη λεηλατείτε, μην κάνετε το ένα, μην κάνετε το άλλο’, αργότερα στέλνονται στις περιοχές αντιπροσωπείες και όπου αυτό δεν αρκεί γίνονται δικαστήρια.
ΕΡ : Πράγματι;
ΑΠ : Ναι. Μέλη της Ένωσης και Προόδου και γραφειοκράτες δικάζονται σε δικαστήρια που στήνονται στην Ανατολία, κατηγορούμενοι για απάτες, ατασθαλίες και κατάχρηση εξουσίας. Συμπερασματικά, η εικόνα που σχηματοποιείται στο μυαλό μου είναι η εξής: δεν υπάρχει ασυμφωνία μεταξύ κυβέρνησης και τοπικών αυτοδιοικήσεων σχετικά με τον εκτοπισμό και την εξολόθρευση των αρμενίων. Αλλά, τις περιουσίες τις βλέπουν όλοι σαν ξέφραγο αμπέλι –μπάτε σκύλοι, αλέστε. Υπάρχουν πάντα προστριβές ανάμεσα στην επιθυμία του κράτους να χρησιμοποιεί τις περιουσίες κατά το δοκούν και τις επιθυμίες λεηλασίας της τοπικής αυτοδιοίκησης.
Το μεγάλο δράμα των κοριτσιών
ΕΡ : Έχετε πει ότι τα παιδιά τα έπαιρναν από το ‘παζάρι των παιδιών’ για να τα χρησιμοποιήσουν σαν εργατικό δυναμικό. Τα κορίτσια, τα εκμεταλλεύονταν σεξουαλικά;
ΑΠ : Έπαιρναν νέα κορίτσια με την πρόφαση του γάμου. Καταλαβαίνουμε από τα απομνημονεύματα ότι ειδικά κάποιοι κρατικοί λειτουργοί είχαν τέσσερα-πέντε κορίτσια γύρω τους. Σε πολλές περιπτώσεις ν ε α ρ έ ς α ρ μ έ ν ι σ σ ε ς έμπαιναν σ τ ο χ α ρ έ μ ι ως δ ε ύ τ ε ρ η ή τ ρ ί τ η σ ύ ζ υ γ ο ς. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να εξαιρέσω τις καλοπροαίρετες οικογένειες –κάποιες μεταξύ των οικογενειών αυτών, μετά τη γενοκτονία, πήγαν και παρέδωσαν τα παιδιά που έκρυβαν, στις αγγλικές ή σε άλλες αρχές. Όμως αυτό που βίωσαν τα παιδιά των αρμενίων, ιδίως τα κορίτσια, είναι ένα μεγάλο δράμα.
Τα παιδιά γινόντουσαν ανάρπαστα για τις περιουσίες τους
ΕΡ : Υπήρξαν κάποιοι ανάμεσα στο λαό που στη διάρκεια των εκτοπισμών βοήθησαν τους αρμενίους, που πήραν παιδιά στα σπίτια τους, έτσι δεν είναι;
ΑΠ : Ναι. Σε πολλά μέρη της Ανατολίας λέγεται ότι πήραν τα παιδιά των αρμενίων, ότι τους έσωσαν τη ζωή. Ισχύει αυτό. Υπήρξαν πράγματι αυτοί που φέρθηκαν έτσι για λόγους ανθρωπιστικούς –αυτούς θα ήθελα να τους ξεχωρίσω. Όμως, κατά τους θερινούς μήνες του 1915, στέλνεται από το κέντρο στις περιφέρειες μια απόφαση: «Αν πάρετε οποιοδήποτε παιδί στο σπίτι σας, όλα τα κληρονομικά δικαιώματα της οικογένειας του παιδιού αυτού θα περιέλθουν σε εσάς». Έτσι, μεταξύ των προεστών μερικών κωμοπόλεων της Ανατολίας, αρχίζει ένας αγώνας για το ποιος θα αρπάξει κάποιο πλούσιο αρμενόπουλο. Δεν θα ήταν λάθος να ειπωθεί ότι πολλές από τις οικογένειες που πήραν στα σπίτια τους παιδιά των αρμενίων, το έκαναν αυτό με σκοπό το οικονομικό όφελος. Η κυβέρνηση πλήρωνε επίσης ένα ορισμένο ποσό στις οικογένειες που έπαιρναν στα σπίτια τους παιδιά.
ΕΡ : Επομένως, αποτελεί κρατική πολιτική το να δίνονται σε μουσουλμανικές οικογένειες παιδιά των αρμενίων;
ΑΠ : Ναι, πρόκειται για μια σ υ σ τ η μ α τ ι κ ή πολιτική. Η αρμενική γενοκτονία δεν βιώθηκε μόνο ως σωματική εξολόθρευση. Η α φ ο μ ο ί ω σ η των π α ι δ ι ώ ν τ ω ν α ρ μ ε ν ί ω ν και ο ε ξ ι σ λ α μ ι σ μ ό ς τους, ήταν μια από τις πιο σημαντικές πλευρές της γενοκτονίας. Στις εγκυκλίους που στέλνονταν στις διάφορες περιοχές, πριν αρχίσουν οι εκτοπισμοί, ζητείται ως πληροφορία ο υπολογισμός του περίπου πόσα παιδιά θα μείνουν χωρίς γονείς με τον εκτοπισμό. Μετά τον εκτοπισμό, τα παιδιά αυτά τα εγκαθιστούν σε ε ι δ ι κ έ ς ε σ τ ί ε ς -οικοτροφεία με σ κ ο π ό τ ο ν ε ξ ι σ λ α μ ι σ μ ό τους. Στο σημείο αυτό δίνουν ιδιαίτερη προσοχή σε μια ηλικιακή κατηγορία και αυτό επισημαίνεται στα τηλεγραφήματα που στέλνονται στις διάφορες περιοχές: μεταξύ 4-12 ετών. Διότι για τα π α ι δ ι ά κ ά τ ω των τ ε σ σ ά ρ ω ν ετών υπάρχει πρόβλημα φροντίδας, αν δεν βρεθεί οικογένεια μουσουλμάνων να τα αναλάβει, τ α σ κ ο ώ ν ο υ ν. Σ κ ο τ ώ ν ο υ ν ε π ί σ η ς ε κ ε ί ν α που είναι ά ν ω των 13 ε τ ώ ν, γ ι α τ ί, λένε, ‘δεν θα ξεχάσουν ότι είναι αρμένιοι’. Τ α κ ο ρ ί τ σ ι α, από την άλλη πλευρά, τ α πα ν τ ρ ε ύ ο υ ν, μ ε ε ι δ ι κ έ ς α π ο φ ά σ ε ι ς, με το ζ ό ρ ι με μ ο υ σ ο υ λ μ ά ν ο υ ς –και αυτό είναι ένα άρθρο στον ορισμό της Γενοκτονίας του 1948…
ΕΡ : Οι οικογένειες των αρμενίων αφήνουν τα παιδιά τους σε ορφανοτροφεία ή προτιμούν να τα παίρνουν μαζί τους;
ΑΠ : Σε πολλές περιπτώσεις τα παίρνουν μαζί τους. Καθ’ οδόν, τα σημεία όπου κάνουν στάσεις, μετατρέπονται σε ενός είδους ‘παζάρια παιδιών’. Μερικές οικογένειες αναγκάζονται να δώσουν ή να πουλήσουν τα παιδιά τους για να τα σώσουν. Υπήρχαν μουσουλμάνοι που έρχονταν σε τέτοια μέρη στρατοπέδευσης συνοδεία γιατρού. Διάλεγαν, συγνώμη, σαν να διάλεγαν ζώα, τα υγιή μεταξύ των παιδιών. Έπαιρναν αυτά τα παιδιά για διάφορους λόγους. Βεβαίως, υπήρχαν και οι καλοπροαίρετοι, αυτοί που ήθελαν πράγματι να βοηθήσουν, αλλά, από όσο αντιλαμβάνομαι από τα απομνημονεύματα, οι περισσότεροι έβλεπαν τα παιδιά αυτά απλά ως εργατικό δυναμικό. Η έλλειψη ενήλικων ανδρών λόγω του πολέμου, δημιουργεί ανάγκη εργατικών χεριών στο χωράφι, στο σπίτι. Στα αρμενικά απομνημονεύματα η παραμονή σε μουσουλμανικές οικογένειες αποκαλείται ‘σκλαβιά’. Και, πράγματι εργάζονται σε δύσκολες συνθήκες, υπάρχουν μάλιστα περιπτώσεις όπου τα παιδιά μεταπωλούνται.
2
ΕΡ : Δεν υπήρξε απολύτως καμιά υπαναχώρηση στο θέμα της απόφασης που πάρθηκε το 1915 σχετικά με τις αρμενικές περιουσίες;
ΑΠ : Υπάρχει ένα διάταγμα του Ιανουαρίου 1920 που αποκαλώ ‘Διάταγμα του Βαχντεττίν’. Σε αυτό, με τρόπο πολύ λεπτομερή, γίνεται αποδεκτή η άνευ όρων επιστροφή των περιουσιών τους στους αρμένιους, και, στην περίπτωση που κάποιος έχει σκοτωθεί, η επιστροφή της περιουσίας στους κληρονόμους του. Ο όρος αυτός συμπεριλαμβάνεται αργότερα, επίσης, στη Συνθήκη των Σεβρών. Η διαδικασία λειτουργεί ως τα τέλη του 1922. Δηλαδή, όταν στην Άγκυρα εγκαθιδρύεται τον Απρίλιο του 1920 η εθνικιστική κυβέρνηση, οι νόμοι αυτοί ισχύουν και δεν τους αλλάζουν. Όταν όμως πρόκειται να ξεκινήσουν οι διαβουλεύσεις στη Λωζάννη, το πρώτο πράγμα που γίνεται είναι να εξαφανιστεί το Διάταγμα Βαχντεττίν. Η αλλαγή αυτή επέρχεται τον Σεπτέμβριο του 1922. Η αιτιολογία είναι απλή, ‘αν πάμε στη Λωζάννη, εκεί θα μας πουν, ‘ωραία, επιστρέφεται τις περιουσίες, συνεχίστε να το κάνετε’, γι’ αυτό ‘πρέπει να ακυρώσουμε το διάταγμα αυτό’ λένε και το ακυρώνουν.
ΕΡ : Η ακύρωση του Διατάγματος Βαχντεττίν από τη νέα Εθνοσυνέλευση και η επιστροφή στις διαδικασίες του 1915, αποδεικνύει τη συνέχεια ανάμεσα στην Ένωση και Πρόοδο και την Δημοκρατία;
ΑΠ : Ακριβώς. Υπάρχει μια θέση που είναι αρκετά διαδεδομένη στην Τουρκία: «Η Τουρκική Δημοκρατία είναι μια ουσιαστική αποκοπή, μια ρήξη με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Εξαιτίας αυτού, η Τουρκία δεν μπορεί να θεωρείται υπεύθυνη για την αρμενική γενοκτονία και τις σχετικές με αυτήν εφαρμογές». Η θέση αυτή είναι λανθασμένη, τόσο από πολιτική όσο και από νομική άποψη. Διότι, όταν τον Απρίλιο του 1923 βγάζουν νόμο σχετικά με την κατάσχεση των αρμενικών περιουσιών, ο νόμος αυτός ονομάζεται «της 13ης Σεπτεμβρίου 1331 και της 29ης Απριλίου 1923». Εξάλλου, ο νόμος αυτός δεν είναι παρά η τροποποίηση των άρθρων του νόμου της Ένωσης και Προόδου με ημερομηνία 1331 που δεν ισχύουν πλέον.
ΕΡ : Συζητούνται οι αρμενικές περιουσίες κατά τις διαβουλεύσεις στη Λωζάννη;
ΑΠ : Δεν υπάρχει ένα ειδικό κεφάλαιο περί του ‘τι μέλλει γενέσθαι με τις εναπομείνασες περιουσίες των αρμενίων’. Αλλά, σε όλη τη διάρκεια των διαβουλεύσεων της Λωζάννης αυτό είναι ένα από τα θέματα που, υπογείως, συζητούνται περισσότερο από τα άλλα. Και, η Τουρκία δέχεται την επιστροφή των περιουσιών των αρμενίων που θα γυρίσουν πίσω. Ξεκινώντας από το 1924 εκδίδονται νόμοι για την εφαρμογή αυτής της απόφασης. Αυτό που λέγεται [στους νόμους αυτούς] είναι το εξής: η περιουσία του θα επιστραφεί στον κάθε αρμένιο που θα είναι στον τόπο που βρίσκεται η περιουσία του από τις 6 Αυγούστου 1924. Μια ομάδα αρμενίων της Αμερικής που το ακούει αυτό, έρχονται στην Ισταμπούλ τον Αύγουστο του 1923 απολύτως νόμιμοι με τα διαβατήρια και τις βίζες τους. Συλλαμβάνονται όμως τη στιγμή που αποβιβάζονται στο λιμάνι και δεν τους επιτρέπεται η είσοδος στη χώρα.
ΕΡ : Για ποιο λόγο;
ΑΠ : Δεν υπάρχει νομική δικαιολογία. Για να μην τους επιστρέψουν τις περιουσίες τους. Για το λόγο αυτό ξεσπάει διπλωματική κρίση μεταξύ Τουρκίας και Αμερικής. Οι συλληφθέντες αφήνονται ελεύθεροι με αμερικανικές πιέσεις και η Τουρκία διαμηνύει στην Αμερική «να μη στέλνει τέτοιους, μήτε να τους δίνει διαβατήριο». Η Αμερική αντιδρά, αλλά, τελικά λέει ότι αυτό που θα μπορούσε να κάνει θα ήταν να συμβουλεύει τους πολίτες της να μην ταξιδεύουν στην Τουρκία. Μετά την είδηση ότι μπορεί να συλληφθεί, κανένας αρμένιος άλλωστε αποπειράται να έρθει στην Τουρκία. Τελικά, η είσοδος των αρμενίων στην Τουρκία δεν επιτρέπεται και γύρω από τη χώρα υψώνονται τείχη με τρόπο ώστε να εμποδίζεται η είσοδος των αρμενίων.
ΕΡ : Υπάρχουν άλλα παραδείγματα σχετικά με αυτά τα ‘τείχη’;
ΑΠ : Υπάρχουν, λόγου χάρη, πλούσιοι αρμένιοι που δεν εκτοπίστηκαν, οι οποίοι όμως φοβήθηκαν όταν η Ισταμπούλ πέρασε στα χέρια των τουρκικών δυνάμεων τον Νοέμβριο του 1922 και διέφυγαν στη Βουλγαρία. Μερικοί από αυτούς επέστρεψαν το 1924. Η επιστροφή τους όμως μετατράπηκε σε ένα απόλυτο σκάνδαλο. Στην Άγκυρα είχε δημιουργηθεί μια σπείρα στην οποία συμμετείχαν βουλευτές και γραφειοκράτες σε υψηλές θέσεις. Η σπείρα αυτή, ερχόταν σε επαφή με πλούσιους αρμένιους που ήθελαν να γυρίσουν στη χώρα και έναντι χρηματισμού κανόνιζε τα χαρτιά τους ώστε να φαίνεται ότι δεν είχαν βγει ποτέ από τη χώρα ή εξέδιδε έγγραφα ότι δεν υπάρχει κώλυμα στην είσοδό τους. Αυτό όμως γίνεται σκάνδαλο. Διατάσσονται ανακρίσεις, γίνονται συλλήψεις. Ο υπουργός αναγκάζεται να παραιτηθεί.
ΕΡ : Εννοείτε δηλαδή ότι όταν πρόκειται για αρμένιους οι νόμοι δεν έχουν καμιά ισχύ;
ΑΠ : Ναι. Να συμπληρώσω κάτι ακόμη. Στη διάρκεια του Απελευθερωτικού Πολέμου, προς υποστήριξη του αγώνα, εκδίδονται οι Διατάξεις Εθνικού Φόρου (Tekalif-i Milliye Emirleri). Πρόκειται για κάτι σαν αναγκαστική φορολογία. Η κυβέρνηση με νόμο που βγάζει αργότερα, το 1923, επιστρέφει τα χρήματα αυτά. Αλλά, ο νόμος αυτός του 1923 είναι έτσι διατυπωμένος ώστε δεν γίνεται επιστροφή στους μη μουσουλμάνους. Σε κεκλεισμένων των θυρών συνεδρίαση της Εθνοσυνέλευσης, το ομολογούν ξεκάθαρα: «Στο νόμο δεν μπορούμε να πούμε ότι ‘δεν θα επιστρέψουμε στον αρμένιο αυτό που του έχουμε πάρει’, αλλά με εσωτερική αλληλογραφία θα ειδοποιήσουμε τις εφορίες να μην τους τα επιστρέφουν». Αυτή είναι η νοοτροπία που επικρατεί καθ’ όλη τη διάρκεια της Δημοκρατίας. Εμείς οι Καρσλήδες έχουμε μια περίφημη ρήση: «Αφού είσαι αρμένης, χωρίς να ρωτάς πρέπει να δίνεις». Η κύρια πλοκή της ιστορίας της Δημοκρατίας είναι στημένη πάνω στον αφανισμό των πολιτιστικών και περιουσιακών στοιχείων των χριστιανών. Αυτή είναι η ιστορία που φτάνει ως τις μέρες μας…
ΕΡ : Ως πότε δεν επιτρέπεται στους αρμένιους η είσοδος στην Τουρκία;
ΑΠ : Δεν θυμάμαι ακριβώς τη χρονολογία. Αλλά, για παράδειγμα στα 1950-60, οι αρμένιοι από το Λίβανο ή τη Συρία που θέλουν να έρθουν επίσκεψη στην Τουρκία, χρειάζεται να υπογράφουν μια δήλωση στα κατά τόπους τουρκικά προξενεία –«βεβαιώνω ότι δεν θα εγείρω καμιά αξίωση για την περιουσία μου στην Τουρκία». Δηλαδή, η Τουρκία γνωρίζει ότι αν οι άνθρωποι αυτοί εισέλθουν στη χώρα και διεκδικήσουν την περιουσία τους, θα υπάρξει πρόβλημα.
Αρκεί όλο το ζήτημα να είναι η αποζημίωση, θα βρεθεί ένας τρόπος
ΕΡ : Πώς επιτρέπεται ένας τέτοιος σφετερισμός περιουσίας, τι λέει το Διεθνές Δίκαιο στο θέμα αυτό;
ΑΠ : Το διεθνές δίκαιο λειτουργεί πάντοτε υπέρ των κρατών, προστατεύει το έθνος κράτος. Αυτή τη στιγμή, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, ο σ φ ε τ ε ρ ι σ μ ό ς π ε ρ ι ο υ σ ί α ς ε ί ν α ι έ γ κ λ η μ α κ α τ ά της α ν θ ρ ω π ό τ η τ α ς. Όμως υπάρχουν δύο χρονολογίες, τα χρόνια 1954 και 1980, που αφορούν την Τουρκία στην Παγκόσμια Διακήρυξη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Οι αδικίες του είδους αυτού των προηγούμενων από αυτά τα χρόνια δεν είναι με κανένα τρόπο αντικείμενο δίωξης. Σήμερα, το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου δεν θέλει να ανοίξει ένα τέτοιο κουτί. Γιατί, αν το ανοίξει θα ανακινηθεί, θα έρθει στο προσκήνιο όλο το πρόβλημα της ανατολικής Ευρώπης. Τα σοβιετικά καθεστώτα επίσης σφετερίστηκαν τις περιουσίες των πολιτών τους. Είναι πολύ δύσκολο να λυθεί το θέμα αυτό νομικά. Όμως, ναι, υπάρχει μια μεγάλη αδικία, μια αδικία που δεν χωράει, δεν μπορεί να χωρέσει, στη συνείδηση, στη λογική του ανθρώπου. «Σου πήρα την περιουσία, έληξε» –αυτό είναι που λέγεται σήμερα.
ΕΡ : Λέγεται ότι η Τουρκία αρνείται τη Γενοκτονία επειδή το υλικό βάρος των αποζημιώσεων είναι τέτοιο που κανείς δεν μπορεί να τα βγάλει πέρα. Είναι αλήθεια αυτό κατά τη γνώμη σας;
ΑΠ : Στο θέμα αυτό θα μπορούσαμε να προβάλουμε θέσεις οι οποίες θα μπορούσαν να απαντηθούν με ένα ‘ναι’ ή ένα ‘όχι’. Θα μπορούσε να ειπωθεί ότι το ζήτημα των αποζημιώσεων είναι σε μεγάλο βαθμό ο λόγος για τον οποίο η Τουρκία αποφεύγει να αντιμετωπίσει το Αρμενικό Πρόβλημα. Το αντεπιχείρημα θα μπορούσε να είναι το εξής: Μακάρι το όλο θέμα να είχε φτάσει σε αυτό το σημείο. Εντέλει, η Τουρκική Δημοκρατία είναι μια μεγάλη χώρα και πρέπει να βρει έναν τρόπο να γλυτώσει από αυτή τη ντροπή. Για παράδειγμα η Τουρκία, πληρώνει κάθε χρόνο ένα ποσό έναντι του χρέους της στην Αμερική, τη Γαλλία, τη Γερμανία. Θα μπορούσε ένα μέρος αυτού του χρέους να το διοχετεύει στην Αρμενία. Ή θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς την ένταξη μαζί της Τουρκίας και της Αρμενίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση –αυτή ήταν μια από τις σκέψεις του Χραντ [Ντινκ, δημοσιογράφος που δολοφονήθηκε στην Κωνσταντινούπολη στις 19 Ιανουαρίου 2007].
ΕΡ : Ποιοι άλλοι τρόποι θα ήταν δυνατοί;
ΑΠ : Λόγου χάρη, η Τουρκία θα μπορούσε να επιτρέψει στους αρμενίους να χρησιμοποιούν το λιμάνι της Τραπεζούντας ως ελεύθερο λιμένα. Να αποτελέσει αυτό μέρος της αποζημίωσης. Θα μπορούσε η Τουρκία να δώσει μια μεγάλη βοήθεια στην Αρμενία. Όσοι από τους απογόνους των ανθρώπων που ζούσαν εδώ το 1915 θα ήθελαν να γίνουν πολίτες της χώρας, να παίρνουν αυτόματα την υπηκοότητα. Δεν πρέπει όμως να ξεχνούμε το εξής: όπως γνωρίζουμε από όλες τις μαζικές σφαγές σε όλο τον κόσμο, δεν είναι δυνατό να επιστραφεί αυτό που έχει χαθεί. Όποιο και αν είναι το ποσό που μπορεί να καταβληθεί, δεν είναι παρά συμβολικό. Το πιο σημαντικό είναι να δημιουργήσει κανείς στην πλειονότητα των αρμενίων το αίσθημα, ‘ναι, αυτό με ικανοποίησε’. Και, οι τούρκοι και οι κούρδοι πρέπει να μπορέσουν να πουν, ‘ναι, έγινε μια τέτοια αδικία, με αυτό που κάναμε εξαλείψαμε την αδικία αυτή».
Η Τουρκία νομίζει ότι αν φωνάζει θα το κουκουλώσει
ΕΡ : Την στιγμή που το κράτος τους είπε ‘θα σας αποζημιώσω’ και δεν το έκανε, μπορούν σήμερα οι αρμένιοι να εγείρουν αξιώσεις πάνω σε εκείνες τις περιουσίες;
ΑΠ : Η δική μου κύρια θέση είναι η εξής: αν έρθει τώρα, αυτή τη στιγμή, ένα αρμένιος και πει ‘διαχειρίστηκες την περιουσία μου για λογαριασμό μου επί 70-80 χρόνια, δεν θέλω τους τόκους, δώσε μου την περιουσία’, δεν υπάρχει οποιοσδήποτε νομικός κανόνας βάσει του οποίου θα μπορούσαμε να απαντήσουμε ‘όχι’. Για το λόγο αυτό, η Διεύθυνση Τίτλων και Κτηματολογίου με εγκυκλίους που απέστειλε το 1983 και το 2001, λέει «Αν κάποιος ζητήσει πληροφορίες σχετικά με την περιουσία του το 1915, να μην δοθούν με κανένα τρόπο».
ΕΡ : Οι τίτλοι ιδιοκτησίας, λοιπόν, έχουν σημασία κλειδί;
ΑΠ : Οι εγγραφές στα υποθηκοφυλακεία, οι τίτλοι ιδιοκτησίας είναι το μυστικό της Τουρκίας, είναι ο τόπος όπου κείνται το ήθος και η συνείδηση της Τουρκίας. Διότι, μπορείς ίσως να εξηγήσεις ότι εκτόπισες τον αρμένιο για λόγους ασφαλείας, αλλά, σε κανέναν δεν μπορεί να εξηγήσεις γιατί οικειοποιήθηκες την περιουσία του αρμένιου που εκτόπισες για λόγους ασφαλείας. Υπάρχει Θεός. Θα σε πουν ‘κλέφτη’. Πρέπει να το ομολογήσω ότι ούτε κι εγώ έδινα μεγάλη σημασία στην οικονομική διάσταση του ζητήματος. Στο σημείο που βρίσκομαι σήμερα, η πεποίθησή μου είναι ότι η Τουρκία καταπιέζεται, στέκει αμήχανη, μπροστά σε ένα τέτοιο έγκλημα συνείδησης. Και φωνασκεί γιατί γνωρίζει ότι βρίσκεται εν αδίκω. Σκέφτεται ότι αν φωνάξω θα το κουκουλώσω. Τη στιγμή που θα μιλήσετε ήρεμα, δεν έχετε απολύτως κανένα επιχείρημα ενάντια στην επιστροφή των περιουσιών στους ιδιοκτήτες τους
.
Υπάρχει κάποιος που ντρέπεται για τον παππού του;
ΕΡ : Ποια είναι η αξία των κατασχεμένων περιουσιών των μη μουσουλμάνων στην οικονομία της Δημοκρατίας;
ΑΠ : Δεν μπορώ να ξέρω, αλλά, το 1922 μόνο με τα ακίνητα που υφαρπάχτηκαν, τις τραπεζικές θυρίδες που ανοίχτηκαν σπάζοντας τες και τις καταθέσεις σε τραπεζικούς λογαριασμούς στη Σμύρνη, έκλεισαν το έλλειμμα του προϋπολογισμού. Εντέλει, από όπου και να το δει κανείς το πράγμα, έχουμε να κάνουμε με τη μεγάλη περιουσία 1,5-2 εκατομμυρίων ανθρώπων που πέρασε στα χέρια του κράτους και των πολιτών του. Αν οικονομολόγοι έβγαζαν μια οικονομική απεικόνιση, φαντάζομαι ότι θα ερχόμασταν αντιμέτωποι με τεράστια ποσά.
ΕΡ : Ποια ήταν η αντίδραση του κοινού ανθρώπου την ώρα που τόσο μεγάλες περιουσίες άλλαζαν χέρια;
ΑΠ : Το σημαντικό και αυτό που θα ήθελα να υπογραμμίσω είναι το εξής: Η αλλαγή είχε μεγάλη κοινωνική υποστήριξη. Το παράδειγμα του Φόρου Περιουσίας είναι ενδεικτικό. Το κράτος κατάσχει, αλλά, τα ακίνητα, τα έπιπλα και τα αντικείμενα βγαίνουν στο σφυρί. Στις εφημερίδες της Ισταμπούλ βγαίνουν αγγελίες σε ποιο σπίτι γίνεται πλειστηριασμός. Σύμφωνα με τις εφημερίδες εκατοντάδες άνθρωποι συρρέουν στα σπίτια αυτά για λεηλασία. Μέχρι σήμερα δεν έχω ακούσει κανέναν σταμπουλιώτη να έχει γράψει κάπου ή να έχει πει, «Ντρέπομαι για τη γιαγιά μου και τον παππού μου, γιατί λεηλάτησαν το σπίτι κάποιου που άδικα τον είχαν πιάσει απ’ το μπράτσο και τον είχαν πετάξει απ’ το σπίτι του, τον είχαν στείλει στο Άσκαλε κι ακόμη τον είχαν φέρει πρόσωπο με πρόσωπο με το θάνατο». Πιστεύω ότι η κοινωνία φέρει ως βάρος στο υποσυνείδητό της το ότι έχει οικειοποιηθεί την περιουσία χριστιανών.
Πηγή
3-8-2013
Η εικονογράφηση του κειμένου της αναρτήσεως
- με εικόνες από το World Wide Web -
έγινε με ευθύνη του blogger
ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ
[ http://kars1918.wordpress.com/2013/09/17/kemalist-french-british-merchants/#more-7020 ]